Ontspoort het digitaal fiscaal toezicht zonder spelregels?

Algoritmes als scheidsrechters

Algoritmes zijn de ultieme beoordelaars van gedrag. Ze werken eindeloos door, zonder waarden of context, maar met een onverzadigbare honger naar data. Wat begon als hulpmiddel, groeit uit tot permanente controle.

Van voorspellen naar sturen

Algoritmes voorspellen niet alleen ons handelen, ze proberen het ook te sturen. Ze zijn moderne orakels: ondoorgrondelijk, moeilijk te controleren en enkel te begrijpen door specialisten.

Digitalisering in de fiscaliteit

De overheid gebruikt dezelfde logica. In de fiscaliteit bepaalt technologie steeds vaker wie, wanneer en waarom gecontroleerd wordt. De menselijke controleur verdwijnt, een onzichtbaar systeem screent en koppelt vermoedens in real time.
Gevolg: de fiscus ziet alles, terwijl burgers nauwelijks inzage hebben. Zo ontstaat een belastingmoraal gebaseerd op angst, niet op vertrouwen.

Peppol: digitalisering in de praktijk

Vanaf 1 januari 2026 komt Peppol, het Europese netwerk voor elektronische facturen. Het belooft efficiëntie, fraudeopsporing en transparantie, maar vraagt kritische toetsing.

Lessen uit mislukkingen

De Toeslagenaffaire en het SyRI-debacle tonen de risico’s: blackbox-technologie, gebrek aan verantwoording en blind vertrouwen in data. Burgers kwamen in de knel door fouten en ondoorzichtige systemen.

Nood aan spelregels

Zonder waarborgen ontspoort fiscaal toezicht. Nodig zijn:

- openheid over software en rekenregels
- motivering van AI-beslissingen
- onafhankelijke audits
- begrijpelijke data voor burgers
- proportionaliteit in verwerking
- democratische controle

Conclusie

Digitalisering biedt voordelen: snelheid, efficiëntie en fraudebestrijding. Maar zonder ethische kaders en menselijke toetsing dreigt ze te verworden tot een technocratisch regime waarin algoritmes de macht grijpen.